Мазмұны

9.1 Жалпы мәліметтер

магний және алюминий қорытпаларының ыстыққа төзімділігін және тотығуға төзімділігін арттыру үшін қосылады.
Отқа төзімді заттар өндірісі. Бериллий оксиді - ең жақсы отқа төзімді материалдардың бірі. Отқа төзімділікпен қатар (Тбалқу = 2550 ℃) оксид ыстыққа төзімділігімен, жоғары жылу өткізгіштігімен және электр кедергісімен және балқытылған металдардың әсеріне қарсы химиялық тұрақтылығымен ерекшеленеді.
Бериллий оксидінен тигелдер, пештер, құбырлар жасалады. Зымыран корпустарында бериллий оскидінің жабындысын қолдануға болады. Мұндай жабын зымыран атмосфераның тығыз қабаттары арқылы ұшқанда буланып, көп мөлшерде жылуды сіңіреді. 1985 жылы шет елдерде бериллийдің жалпы тұтынуы 200 тонна деңгейінде болды.

Минералдар, кендер және кен концентраттары
Жер қыртысындағы бериллийдің орташа мөлшері 6×10–4 % (салмағы бойынша). Бериллийдің 40-қа жуық минералдары белгілі, олар негізінен әртүрлі күрделі силикаттар. Минералдардың ішінде өнеркәсіптік маңызы бар түрлері: берилл, хризоберил, фенакит, гельвин, бертрандит және даналит.
Берилл Be3Al2 (Si6O18) - бериллийдің ең көп таралған минералы. Құрамында 14,1% ВеО бар. Сонымен қатар, сілтілі металл қоспалары жиі кездеседі. Минерал гранитті пегматиттерде, пневматолиттерде, кварц негіздерінде жиі кездеседі. Бериллдің қаттылығы минералогиялық шкала бойынша 7,5–8, тығыздығы 2,6–2,9 г/см3.
Минерал әртүрлі түстермен боялған - сары, сары - жасыл, көк, ал басқалары қоспа-лардың құрамына байланысты (темір, хром және т.б.).
Хризоберилл А1ВеО4. Әдетте құрамында болатын Fe2О, (6%-ға дейін), TiO2 (2%-ға дейін), Cr2O3 (0,4% - ға дейін) қоспалары, оған сары және сары - жасылдан изумруд жасылына дейін түс береді (александрит деп аталатын қымбат тастарда). Минералдың тығыздығы 3,5–3,8 г/см3, қаттылығы 8,5 (минералогиялық шкала бойынша).
Фенакит Be2SiO – құрамында бериллий ең көп минерал (46% ВеО). Тығыздығы 3,0 г / см3, қаттылығы 7,5. Қазіргі уақытта бұл минерал бериллиймен бірге өнеркәсіптік маңызы зор болып есептеледі.
Гельвин Mn8 (BeSiO4)6S2 құрамында 13,6% ВеО бар. Тығыздығы 3,16–3,36 г/см3, қаттылығы 6-6,6.
Бетрандит – Be4 (Si2O7) (OH2) - құрамында 39,6 - 42,6% ВеО бар. Тығыздығы 2,6 г / см3, қаттылығы 6,0.
Даналит Fe8 (BeSiO4)6S2. Тығыздығы 3,4 г/см3; қаттылығы 5,5-6.
Бериллий өнеркәсіпте пегматит немесе гидротермиялық-пневматолитикалық типтерге жататын кендерде өндірілген. Бұрын негізінен ірі кристалды берилл бар пегматит кен орындары игерілген. Бериллийге деген қажеттіліктің артуымен олар бериллмен жіңішке қиылысқан кендерді қолдана бастады.
Қазіргі уақытта АҚШ-та 50-ші жылдардың басында ашылған гидротермиялық-пневматолитикалық типтегі кен орындары өнеркәсіптік маңызға ие болды, оларда негізгі минералдар фенакит, хризоберил, гельвин және бертрандит болып табылады.
Бериллий кендері әдетте кедей: олардағы ВеО мөлшері 0,03-тен 2% - ға дейін. Кендерді бериллий минералдары мен бос жыныстардың қасиеттерінің жақындығына байланысты байыту қиын. Кендерді байытудың негізгі әдістері келесідей.
1. Қолмен сұрыптау ірі шөгінді кендер үшін қолданылады (минералдардың мөлшері 5–10 мм немесе одан да көп). γ-сәулелермен сәулелену кезінде индукцияланған радиоактивтілік бойынша автоматтандырылған радиометриялық сұрыптау әдістері әзірленген.
2. Селективті ұнтақтау. Құрамында жұмсақ жыныстар (слюда тақтатастары, тальк және т.б.) бар кендер үшін қолданылады. Бериллийдің қатты минералдары бос тау жыныстарының минералдарынан экрандарда немесе жіктеуіштерде ажырайды.
3. Флотация. Ол бериллдің ұсақ дақталған кендері үшін қолданылады. Бериллді май қышқылдарымен (олеин қышқылы) флотациялық байытудың әртүрлі схемаларын қолдана отырып флотациялайды.
Фенакит және бертрандит кендерін байыту схемалары жасалған, онда орташа және ірі дақталған кендер үшін ауыр сұйықтықтардағы гравитацияны және ұсақ түйіршіктер флотациясын пайдаланады.
Бериллий өндірісі бойынша әлемдік нарықтың 70 %-ы АҚШ-қа, 20 %-ы Қазақстанға, 10%-ы Қытайға тиесілі.